Manastir Liplje – Svetište podno planine Borja

Položaj i pristup

Manastir Liplje smješten je u Gornjem Liplju, između Kotor Varoša i Tješlća, na oko 25 km zapadno od Tješlća i približno 60 km od Banja Luke, u pitomoj kotlini na ušću Mliječnice u Bistricu. Do manastira se dolazi regionalnim putem Doboj–Banja Luka, najčešće skretanjem na putu kod stajališta Klupe, odnosno iz pravca Banja Luke u mjestu Vrbanjci.

Istorija i nastanak

Prema narodnom predanju, Liplje je zadužbina Stefana Nemanjića, odnosno Svetog Save, što je naglašeno portskom natpisom prilikom obnove 1867–1879. godine, gdje stoji da je osnovan 1219. godine. Međutim, prvi pouzdani istorijski podaci potiču iz druge polovine 15. vijeka, kada se spominju monasi Liplja i susjednog Stuplja u Kruševskom pomeniku manastira Dobruna. Bronzani pečat iz 1330. godine odnosi se na stariju crkvu Osovice, koja je prethodila današnjem manastiru, a smatra se da je kralj Dragutin Nemanjić bio realan ktitor iz kasnog 13. vijeka.

Arhitektura i freskopis

Crkva manastira Liplje građena je u raškoj školi graditeljstva, od lomljenog kamena visoka i impozantna – oko 20 metara. Unutrašnji zidovi nekada su bili bogato oslikani freskama visokog umjetničkog kvaliteta. Iako su one djelimično uništene, fragmenti iz XVI vijeka pronađeni tokom obnove 1980-ih zapanjuju stručnjake. Crkva je prvobitno bila posvećena Svetom Nikoli, a nakon obnove u XIX vijeku posvećena je Blagovještenju Presvete Bogorodice.

U okviru kompleksa nalazio se i kонак (samostanski konak), trpezarija, vodenica i stupa za preradu sukna na Mliječnici, što govori o ranovjekovnim ekonomskim aktivnostima monaha.

Doba kriza i obnove

Tokom XVII vijeka manastir je više puta stradao. Poplava 1615. godine odnijela je deset monaha i četiri đaka i uništila značajan dio imovine. U toku Velikog turskog rata (1683–1699) Osmanlije su ga spalili i opljačkali, a monasi su pobjegli preko Save u Orahovicu i tamo sačuvali liturgijske knjige. Za razliku od Stuplja, Liplje nikada nije potpuno rušeno – crkva je djelimično preživjela i kasnije je služila kao župna crkva.

Međuvjekovna obnova započela je tek u periodu 1867–1879, uz dozvolu sultana koju je manastir platio 1 700 dukata. Donacije lokalnog pravoslavnog življa omogućile su rekonstrukciju hрама, u okviru koje je zvonik dodan 1922. godine, a ostaci fresaka su pažljivo sakupljeni i položeni uza zid.

Manastirska zajednica je obnovljena 1965. godine, nakon čega je kompleks dodatno sređen tokom 1980-ih, kada je uklonjen zvonik iz 1922. godine. Današnji konak i monaška infrastruktura nastali su poslije rata, a novi konak posvećen je 9. avgusta 1998. godine od strane patrijarha Pavla.

Kulturno-istorijsko i duhovno naslijeđe

U srednjem vijeku Liplje je imao značajnu prepisivačku radionicu – monasi su prepisivali liturgijske knjige i rađene su vrijedne zbirke, od kojih je Trebnik iz Mileševske štamparije iz 1546. godine posebno dragocjen. Tu se nalazi i slikani antimins iz prve polovine XVIII vijeka.

Manastirski posjedi bili su pozamašni – šume na Borji (lokaliteti kao Solila, Poјila, Planište), kao i oranice kod Prnjavora, podržavali su bratsvo koje je bilo brojno i ekonomski samostalno. Izvor Svetе vode u blizini, po predanju, ima ljekovita svojstva i privlači hodočasnike.

Svake godine tokom hodočasničkih okupljanja, naročito 19. maja i na praznik Blagovijesti, Liplje se puni vjernicima iz regiona, uključujući Srbiju, Hrvatsku, Sloveniju, Makedoniju, Njemačku i Rusiju. Patrijarh Pavle je pohodio manastir 1998. godine.

Posjeta i doživljaj

Liplje je otvoreno za posjete svakog dana od 8:00 do 18:00, uz besplatan ulaz uz mogućnost donacije za održavanje kompleksa – grupne posjete preporučuju se uz najavu. U porti je moguće učestvovati u liturgijama – jutarnjoj, večernjoj i akatistu u podne pred čudotvornom ikonom Bogorodice. Pored duhovnog doživljaja, gostima je na raspolaganju mir u manastirskom vrtu i šumama lipa – legende vežu i ime sela i manastira za visoke lipe koje ga okružuju.

Manastirsski konak danas pruža mogućnost organizovanja seminara, smještaja i zajedničkih obedovanja, a uprava povremeno organizuje kulturne i duhovne susrete.

Zašto posjetiti Liplje?

• Istorijska vrijednost: Liplje je jedno od najstarijih besprekidno aktivnih srpskih pravoslavnih svetilišta, sa zadužbinom iz XII–XIII vijeka.
• Arhitektonska ljepota: Impozantna raška građevina sa ostacima fresaka i bogatim ikonostasom.
• Duhovni mir: Liturgije, akatist, izvor svetih voda i vrhunsko ambijentalno okruženje.
• Priroda i okolina: Šume lipa, potoci i dobra pristupačnost čine Liplje izdašnom destinacijom za potpuni odmor.
• Kultura i stručno vođenje: Mogućnost posjete prepisivačkoj radionici, konaku, i organizovanim turama.